Презентация на тему: Владимир Михайлович Новиков. Саха народнай поэта
Владимир Михайлович Новиков. Саха народнай поэта
Күн уотун сылааһа-куйаа´а, күн күүһэ окко-маска иҥэрин кэриэтэ, тылга былыр-былыргыттан норуот кута-сүрэ, өйө-санаата, норуот духовнай күүһэ иҥэн хаалбыт... Поэт, суруйааччы бэйэтин төөрөөбүт тылын кыайа-хото тутан имитиэхтээх-иэҕиэхтээх, элбэхтик эрчиллиэхтээх, үгүстүк үлэлиэхтээх...Итинник эрэйдээх, сыралаах түбүктээх үлэ түмүгэр эрэ уус-уран тыл дьиҥнээх ууһа, маастара буолуохха сөп!(Күннүк Уурастыырап «Хатаппын саҕабын»)
1907 сыллаахха ыам ыйын 9 күнүгэр Амма улууһун Эмис нэһилиэгэр төрөөбүтэ
1917 сыллаахха Абаҕа оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ.1924 сыллаахха Эмис оскуолатын IV кылааһын бүтэрбитэ.1924-25 сылларга Эмис нэһилиэгин Советын көмөлөһөөччү суруксутунан үлэлээбитэ. 1925 сыллаахха Дьокуускайга Совпартшколаҕа үөрэнэ киирбитэ. «Тимир чыычаах» диэн бастакы хооонун суруйбута.1926 сыллаахха Дүпсүн уонна Мэҥэ улуустарыгар ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.1927 сыллаахха Иркутскай рабфагар үөрэнэ барбыта.1942 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогическай институту үөрэнэн бүтэрбитэ, саха тылын уонна литературатын учууталын идэтин ылбыта.
Бэчээккэ тахсыбыт бастакы хоһооно«Соҕотох хахыйах» В. Агз-и-и псевдонимынан «Чолбон» сурунаал 7¹-гэр бэчээттэммитэ
Көстөрдөөх сирдэртэн тунаарар тардыылаах,Көнньүөстүүр торҕолуу унаарар урсуннаах,Күөгэйэр сирэм күөх сибэкки симэхтээхКүтүрдүүр сыһыыкам чэлгиэрэн сытаахтыыр.Үтүөкэн дойдукам өнөрдүүр үөһүгэрҮүнээхтээн тураахтыыр үчүгэй бэйэлээх –Сул-ньаассын туостардаах, суугунас тыастардаахСолколоох-хампалаах соҕотох хахыйах...
Күннүк Уурастыырап айар үлэтэ 1925 с. саҕаламмыта. «Уһуктубут кыраайга» диэн 20-с сыллардаахха суруйбут хоһооннорун хомуурунньуга 1932 с. бэчээттэммитэ. «Коммунист Сэмэн» диэн саха советскай поэзиятын бөдөҥ айымньыта кини бөрүөтүн анныттан тахсыбыта.
1934 с ахсынньы 2-11 күннэригэр Саха сирин сэбиэскэй суруйааччылар I конференцияларыгар кыттыыны ылбыта
1935 с атырдьах ыйын 15 күнүгэрI Саха сиринээҕи тылга аналлаах конференцияҕа «Сахалыы уус-уран литература туруга уонна соруктара» дакылааты о²орбута
П.А. ОйуунускайгаЭн, аҥар илиигэр кырыылаах ыстыыктаах,Аҥаргар – суруйар харандаас тайыылаах,Сарбыһар-дапсыһар саталаах-буурҕалаахОхсуһуу уотугар ыҥырар ырыалаах...Дьон-норуот иннигэр турбутуҥ,Дьол-соргу туһугар туойбутуҥ.
Владимир Михайлович Новиков олоҥхону уонна тойугу үрдүк таһымнаахтык толороро. «Нуоҕалдьын кугас аттаах Тойон Дьаҕарыма бухатыыр» олоҥхото 1941 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта
«Сырдык күммүт тыкпыт»«Кэҕэ»«Похуот»«Дуня»«Сааскыга»«Күөх нуоҕай мутукча»«Көлүкэчээн»«Үрүмэччи маҥан ат»«Долгунча»«Дьикти сэмэй Кууһума»
Тиийдиннэр эһиэхэТиийдиннэр эһиэхэ бу ырыа тыллара,Дьиктилээх саас ийэ кыталык кыылыныы,Кэриэстиир алааскыт киэркэйбит тыаларынКиистэлээх күөхтэрэ тыалырар тыаһыныы.Элиэнэ эбэбит дьалкыллар бааллараЭһиэхэ даҕаны эҥсиллэр бааллара...Эмискэ бу сэрии тэргэнэ күүрбүтэ,Этиҥнээх сата тыал сабыта сүүрбүтэ.Хотуттан, онуоха, эһиги турбуккут,Хотуулаах охсуулаах болоту туппуккут.Кыргыһыҥ, сахалар, оргуйар уоҕунан,Кыйдаһыҥ немеһи кытыастар уотунан! Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр
Сэрии саҕана үрдүк күүрүүлээх патриотическай хоһооннорун хомуурунньугар киирбит «Хотугу кустук» диэн Советскай Союз Геройа Федор Попов хорсун быһыытыгар анаммыт поэмата улахан билиниини ылбыта. Фёдор Кузьмич Попов 8.12.1921 - 10.10.1943Советскай Союз Геройа
1942 сыллаахха сэтинньи ыйга Саха сирин делегациятын састаабыгар киирэн Арҕааҥы фроҥҥа сэриилэһэр Бэһис армияҕа республика үлэһиттэрин ааттарыттан бэлэх илдьэн туттарбыта.
Владимир Михайлович кэргэнинээн Надежда Гаврильевналыын
Доҕоруом, эн баар буола²²ын,Мин ыал буолан олоробун.Миэхэ суоҕу эн булаҥҥынИтэҕэспин толороҕун.Үөрэхтээх дьоннор ыйалларЫй күн уотунан сырдыырын,Тапсар сүрэхтэр таайалларТаптал олоҕу кыымныырын.
1967 сыллаахха ыам ыйын 10 күнүгэр Саха АССР народнай поэтын аата иҥэриллибитэ
«Перевод на великий русский язык — это единственный верный и реальный путь выхода наших литератур на всесоюзную и мировую арену».
Күннүк Уурастыырап - талааннаах тылбаасчыт. Кини А.С. Пушкин, Т.Г. Шевченко, Джамбул Джабаев, Микола Бажан уонна да атын поэттар айымньыларын сахалыы саҥардыбыта.
Кы´ыҥҥы суол(А.С. Пушкинтан)Долгун, будул туманнаргаЧомполонон, ый устар,Санньы-курус хонууларга,Санааргыы, уотун кутар...
Туваҕа, Казахстаҥҥа, Горноалтайскайга, Башкирияҕа ыытыллыбыт Саха литературатын уонна искусствотын күннэрин кыттыылааҕа
1938 с.ССРС суруйааччыларын Союһун чилиэнэ1947 с. «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээлинэн наҕаарадаламмыта1957 с. «Үлэ Кы´һыл Знамята» орденынан наҕараадаламмыта1967 с. Саха АССР народнай поэтын аата иҥэриллибитэ1967 с. «Бочуот Знага» орденынан наҕараадаламмыта1969 с. «Дьокуускай куорат бочуоттаах гражданина» үрдүк аат иҥэриллибитэ1977 с. «Норуоттар доҕордоһуулара» орденынан наҕарадааламмыта1982 с. Саха АССР Верховнай Советын Почетнай грамотатынан наҕараадаламмыта
Владимир Михайлович Новиков – Күннүк Уурастыырап 1990 с. муус устар ый 30 күнүгэр ыарахан ыарыыттан өлбүтэ
