Презентация на тему: Өтер
-Ярым хәбәрлеккә ия булган, ягъни фигыль һәм хәбәр сораулар белән белдерелгән, хәл кисәкләр ияртүче сүздән яраклаштырылган булса, алар өтер белән аерылалар. Бары тик урын хәле генә бу кагыйдәгә карамый: ул аерымланмый. -Ярым хәбәрлеккә ия булган, ягъни фигыль һәм хәбәр сораулар белән белдерелгән, хәл кисәкләр ияртүче сүздән яраклаштырылган булса, алар өтер белән аерылалар. Бары тик урын хәле генә бу кагыйдәгә карамый: ул аерымланмый. вакыт хәле: Минем җавапны алуга, ул килеп тә җиткән. (М.Маликова); сәбәп хәле: Бер егет, шул җыр яратуы аркасында, поезддан да калган иде әле. (М.Рафиков); максат хәле: Талип, идарәгә керергә дип, ишеккә юнәлде. (М.Хәсәнов); рәвеш хәле: Кыз, башын игәц килеш, халык арасыннан читкә атлады. (Ф.Садриев); күләм хәле: Моңарчы бер дә авыр сүз ишетмәгән сабыйга, беркайчан да булмаганча бик күңелсез булып китте. (Г.Галиев); шарт хәле: Барып казларга кушылсаң, син ак каз була алмассың. (Р.Миннулин); кире хәл: Калсаң да бездән еракта, Күңелдә син һәрчакта. (Г.Кашапов).
аныклагыч аныклаучы теркәгечләр белән килсә өтер куела: аныклагыч аныклаучы теркәгечләр белән килсә өтер куела: Кабинетның хуҗасы, ягъни мехбаза управляющие, Решевский дигән кеше иде. - зат алмашлыклары һәм рәвешләр белән белдерелгән кисәкләрне аныклап килсә өтер кула: Аларны, төрле җирдән җыелган утызлап малайны, йөк машинасына утыртып, таш клубка алып килделәр.
- җөмлә башында килгән эндәш сүзләр көчле тойгы белән әйтелмәсә, алардан соң өтер куела: Садыйк ага, сезгә дә бераз җыеныбрак торырга кирәк. - җөмлә башында килгән эндәш сүзләр көчле тойгы белән әйтелмәсә, алардан соң өтер куела: Садыйк ага, сезгә дә бераз җыеныбрак торырга кирәк. - җөмлә уртасында килгән эндәш сүзләр ике яктан да өтер белән ерыла: Кара әле, Фәридә, минем монда вакыт җитәрлек, шушы бүрәнәләрдән сиңа өйлек бура бурап биримме? - җөмлә ахырында килгән эндәш сүзләр алдыннан өтер куела: Хушлашырга безгә иртәрәк бит әле, иртәрәк бит әле, аккошлар! - җөмлә башында килгән кереш сүздән соң өтер куела: Ниһаять, килеп тә җиттек; - җөмлә уртасында килгән кереш сүзләр ике яктан да өтер белән аерыла: Минем ничек укуым, беренчедән, үземә кирәк; - җөмлә ахырында килгән кереш сүзләр алдыннан өтер куела: Күзлек киярлек булган, минем күзләрем ул хәтле яхшы күрмиләр инде, әлбәттә;
- тезү интонациясе, шулай ук каршы куючы теркәгечләр белән бәйләнешкә кергән җөмләләр арасына өтер куела: Гөлүсәнең йөзенә кайнар кан йөгерде, күлләре акшарлы идәнгә текәлде. - тезү интонациясе, шулай ук каршы куючы теркәгечләр белән бәйләнешкә кергән җөмләләр арасына өтер куела: Гөлүсәнең йөзенә кайнар кан йөгерде, күлләре акшарлы идәнгә текәлде. - бүлүче һәм җыючы теркәгечләр кабатланып килгәндә, җөмләләр арасына шулай ук өтер куела: Янә күк күкрәде, янә яшен яшьнәде. (М.Әмир); Күпер дә артта калды, инешнең чылтыравы да ишетелмәс булды. (Г.Бәширов)
- синтаксик иярчен җөмләнең хәбәре белән баш җөмләдәге ияртүче кисәк арасында нинди дә булса бер мөстәкыйль сүз тора икән, ике арага өтер куела: Ул үзе дә, нәкъ Рәхим эшләгәнгә, ару-талуны белми эшләде бит. (А.Расих); - синтаксик иярчен җөмләнең хәбәре белән баш җөмләдәге ияртүче кисәк арасында нинди дә булса бер мөстәкыйль сүз тора икән, ике арага өтер куела: Ул үзе дә, нәкъ Рәхим эшләгәнгә, ару-талуны белми эшләде бит. (А.Расих);
а) Бәйләүче чарасы мөнәсәбәтле сүз булып килгән җөмләдә тыныш билгеләре: а) Бәйләүче чарасы мөнәсәбәтле сүз булып килгән җөмләдә тыныш билгеләре: - иярчен җөмлә алдан килеп, баш җөмлә мөнәсәбәтле сүз белән башланса, ике җөмлә арасына өтер куела:Хәзрәт бик ачыккан иде, шуңар күрә ул аш янына килеп утырмакчы булды. (Ф.Әмирхан); б) Бәйләүче чарасы ияртүче теркәгеч яки теркәгеч сүз булган җөмләләрдә тыныш билгеләре: - иярчен җөмлә баш җөмләгә теркәгеч ярдәмендә ияреп килсә, алар арасына өтер куела: Бигрәк тә Сабираның шатлыгы ташып бара, чонки аның өчен театрга барудан да зуррак бәйрәмнең булуы момкии дә түгел иде (Ә.Еники); - теркәгеч сүз (сорау алмашлыгы) бәйләүче чара булып килгәндә, иярчен җөмлә белән баш җөмлә арасына өтер куела: Нәрсә ачылыр ул томан артында, миңа билгесез; - теркәгеч яки теркәгеч сүз иярчен жөмлә ягында килеп, баш җәмләдә мөнәсәбәтле сүз булган очракта, шулай ук ике арага отер куела: Үчең нинди, теге шундый (Мәкаль). в) Интонация ярдәмендә бәйләнешкә кергән иярченле кушма җөмләдә тыныш билгеләре: - нинди дә булса бер сүзне аныклап, җөмлә эчендә килгән иярүче компонент өтерләр белән аерыла:Моннан ун ел элек, карты үлгәннән соң, балалар карчыкны калага тартып караганнар иде каравын...(Ә.Еники);
